Faxtə ZamaniFaxtə Zamanı, İranda Azərbaycanlı Siyasi Məhbuslarını Müdafiə Birliyi (ADAPP) sədri, 23 Aprel 2009 Cümə axşamı günü, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrqçiliklə bağlı konfransdakı "Voices: Everyone affected by racism has a story that should be heard" (İrqçiliyə məruz qalmış hər kəsin anladacaq bir hikayəsi vardır) panelində danışaraq Azərbaycanlıların İranda məruz qaldıqları irqi ayrı-seçkilikdən söz açdı.
İranda Azərbaycanlı Siyasi Məhbuslarını Müdafiə Birliyi sədrinin çıxışının mətni:
Mən Faxtə Zamanı, İranda Azərbaycanlı Siyasi Məhbuslarını Müdafiə Birliyinin qurucusu və indiki başçısıyam. Üç ildən bəri, İranda Fars olmayan millətlərin ana dili və mədəni haqqları üçün verdikləri mübarizəyə diqqət çəkmək məqsədiylə dəfələrcə Quzey Amerika və Avropaya səfər edərək müxtəlif yığıncaqlarda danışdım. Fəaliyətlərimi durdurmaq üçün saysız təhdidlərə baxmayaraq, insan haqları pozuntularına məruz qalanları və onların ailələrini təmsil etmək üçün əlimdən gələni edirəm. Bu insanlar yalnız ana dillərini işlətdikləri və ya ana dildə təhsil haqqı tələb etdikləri üçün həbs olunub işgəncə görürlər. Bütün bunlar İranın, toplum içinə qədər yayılmış irqçi sisteminin bir sonucudur.
Çox təəssüf ki, İranda böyümüş bir Azərbaycanlı olaraq irqçiliyə bir çox kəz tanıq oldum. Bunun bir sonucu olaraq irqçiliyə məruz qalan digər bütün toplumları anlayır və hisslərini paylaşıram. İrandakı irqçiliyi və buna qarşı çıxanların məruz qaldıqları insan haqqları pozuntularını anlatmaq məqsədi ilə Durban Konfransında olduğum üçün sevinirəm. Danışığıma başlamadan öncə, bəlli bir irqi ya da toplumu anlatmaq üçün deyil, İran irqçiliyini ictimai bir problem olaraq müzakirə etmək üçün burada olduğumu açıqlamaq istəyirəm. Söz etdiyim irqçilik, yalnız dövlət tərəfindən deyil, İran cəmiyyətinin bütünü tərəfindən mənimsənmişdir. İran əhalisinin yarısından çoxunu təşkil edən, Fars olmayan millətlərin, məruz qaldığı bu ayrı-seçkilik, uşaqlıqdan etibarən insanların yaşamında etgisini göstərməkdədir.
Danışığıma İranda bir Azərbaycanlı olaraq yaşadığım təcrübələrdən söz açaraq başlamaq istəyirəm. Azərbaycanlıların çoxu kimi, evdə ana dilimi danışıb və dilimiz, mədəniyyətimiz və tariximizlə qürur duyan ailəmdən Azərbaycanlıların İran toplumundakı böyük önəmini göstərən hikayələr dinləyərək böyüyürdüm. Bu hikayələr mənə güclü və dəyərli bir xalqın nəsilindən gəldiyimi hiss etdirərdi. Bütün bunlar, ilk oxula (məktəbə) başlayıb irqçiliyi tanıdığımdan sonra dəyişdi. Bu irqçiliyi sinif yoldaşlarımdan deyil, müəllimlərimdən görməyim vəziyyəti daha da pisləşdirirdi. Oxulda Farsca danışmağı öyrənməyə məcbur edilərdik və ana dilimizi istifadə etmək böyük bir günah sayılardı. Tarix kitablarımızda bütün hadisələr, Fars irqinin görkəmini göstərəcək şəkildə təhrif edilmişdi. Heç birimiz ana dilimizdə yazılmış kitabları oxuya bilmirdik və Fars mədəniyyəti bizə bütün İranlıların ortaq şəxsiyyəti olaraq göstərilirdi. Azərbaycan Türklərinin İranın tarixindəki önəmli rollarını görməməzlikdən gəlirdilər. Bir çox yerdə, Azərbaycan Türklərindən, Fars mədəniyyətini yıxıb yandıran vəhşi bərbərlər olaraq bəhs edilirdi.
Təhsil Nazirliyinin müfəttişləri siniflərimizə girərək müəllimlərin dərs məzmunlarını birə-bir izləyib izləmədiklərini kontrol edərdi. Əks halda işlərini itirəcək olan müəllimlərimiz, çoxunluqla Azərbaycanlı olmalarına baxmayaraq, bu sistemə uymuşdular. Təhsil Nazirliyi, Farsca xaricindəki dillərdə danışan uşaqların sinifdə döyülərək və ya məktəbdən uzaqlaşdırılaraq cəzalandırılmasını təsdiqləyirdi. Farsca xaricində bir dildə tualetə getmək üçün icazə istəyən şagirdlər belə cəzalandırılırdı. İrqçilik yalnız oxula sınırlı qalmırdı, mənsubu olduğum millətin düzənli olaraq radiolarda, televiziya kanallarında və rəsmi mətbuat nəşr orqanlarında aşağılandıqlarına tanıq olurdum.
Bu gün bu durum hələ davam edir. Azərbaycanlılar radiolarda və milli mətbuatda zəkası yetərsiz, insanlıqdan uzaq "hamam böcekleri" (Tarakan) olaraq təsvir edilirlər. Fars olmayan millətlərin əhalisinin sıx olduğu bölgələrin iqtisadi inkişafı əngəllənir. Çoxunluqla Azərbaycanlıların yaşadıqları məhəllələrdəki esnafın mağaza və dükanları üçün Farsca xaricindəki dillərdən ad seçmələri belə əngəllənir, əks halda dükanlarına zərər verilir və ya bağlanılırlar.
İranın Fars olmayan millətlərinə irqçilik yalnız ölkə sərhədləri içərisində bitmir. Şəxsən İranın xaricində, Qərbliləşmiş İranlılar tərəfindən, bir çox irqçi hərəkətə tanıq oldum. Əsas rahatsız edici olan, bu irqçi hərəkətlərin təhsil səviyyəsinin yüksəlməsiylə sona çatmamasıdır. Elitlər, professorlar, doktorlar vs. hələ özlərinə son dərəcə təbii gələn bu rəftarı davam etdirirlər. İranın siyasi müxalifət qrupları da eyni durumdadırlar.
Bir çox insan bu məsələni, İranın nüvə proqramı ya da genəl insan haqları qonularının yanında daha əhəmiyyətsiz görür. Ancaq İranda Fars olmayan millətlərin məruz qaldığı irqçilik, ən az İran hökumətinin üzləşdiyi digər məsələlər qədər ciddiyə alınması lazım olan son dərəcə əhəmiyyətli bir mövzudur. Fars olmayan millətlər İran əhalisinin yarısından çoxunu oluşdurduqları üçün, bu problem əslində İran toplumunun çoxunluğunun problemidir.
İran əhalisinin dörddəbirindən çoxunu oluşduran Azərbaycanlılar, Azərbaycan Respublikasının əhalisinin təxminən üç qatıdırlar. Sərhədin iki tərəfindəki Azərbaycanlılar ortaq dili və mədəniyyəti paylaşmaqdadırlar, ancaq Quzey Azərbaycan 1991-ci ildən bəri müstəqilliyini qazanıb mədəni olaraq inkişaf edərkən Güney Azərbaycanlılar 80 ildən uzun sürədir Farslaşmağa zorlanmaqdadırlar. İranda asimilasyona boyun əyməyən Azərbaycanlılar tərd olmaqda və ictimai irəliləmələri əngəllənməkdədir. Ayrı-seçkilikçi nizama qarşı səsini yüksəltməyə cəsarət edənlər həbs olunmaqda, işgəncə edilməkdə və hətta öldürülməkdədirlər.
Bu durum, 2006-cı ilin May ayında rəsmi "İran" qəzetində nəşr olunan və Fars bir uşaq ilə Azərbaycan Türkcəsində danışan bir hamam böcəyi (tarakan) arasındakı ünsiyyətsizliyi anladan karikaturalar nəticəsində açıqca ortaya çıxdı. Bu nəşrə təpgi olaraq Azərbaycanlı əhalinin sıx olduğu Təbriz, Urumiye, Ərdəbil, Zəncan, Xoy, Nəğədə (Sulduz) və digər bir çox şəhərdə xalq küçələrə-xiyavanlara çıxaraq etirazlara başladı. İran hökumətinin bu etirazlara təpgisi sərt və sürətli oldu. Verilən hesabatlarda yüzlərlə insanın həbs olunduğu və onlarla silahsız etirazçının təhlükəsizlik gücləri tərəfindən öldürüldüyü bildirilməkdədir.
Tanınmış siyasi məhbus (vicdan məhbusu) Abbas Lisani, bu etirazlar əsnasında nəzarətə alınmış və mühakimə olunmuşdu. Ona verilən cəza, dükanının Azərbaycan Türkcəsindəki adını dəyişdirməyi rədd etməsi səbəbiylə verilən digər cəzayla birləşdirildi və həbs sürəsi təxminən 6 ay öncə sona çatdı. Lisani, həbs sürəsində gördüyü əziyətlərə etiraz etmək üçün bir neçə dəfə aclıq etirazı başlatmasına baxmayaraq vəzifəlilər ona şiddət göstərməyə davam etdilər.
Abbas Lisani ilə eyni qədəri paylaşan çox sayda aktivist var. Karikatura etirazlarının ildönümündə nəzarətə alınan 25 yaşındakı mədəni aktivist Fərhad Möhsüni, 20 gün boyunca gördüyü şiddətli işgəncələr üzündən həyatını itirdi. Bunlar, yaşanan durumların yalnız bilinən örnəkləridir. İran mühakimə sistemi gizliliklə icra edildiyi üçün, bir çox adam anlatdığım durumları yaşamış ola bilər.
İranda gələnək və ənənə halına gəlmiş irqçilik sistemi və etnik ayrı-seçkilik, əsla daha önəmli görünən ayrı məsələlərin kölgəsində buraxılmamalıdır. İrqçilik, mənim kimi insanlar üçün, yaşamı boyunca ayrı-seçkilikçi önyarqılar və irqçi lətifələr (Joke) eşitmək, ana dilinə və mədəniyyətinə özgələşməyə zorlanmaq anlamını verməkdədir. Ancaq İranda açıqca irqçilik nizamına qarşı səsini yüksəltməyi seçmiş olan daha cəsur insanlar üçün bu həbs olunmaq, işgəncə görmək və hətta öldürülmək deməkdir. Bunlar İran toplumunda yerləşmiş problemlərin əlamətləridir. Əgər bu özgədən nifrət (xenophobia) fəlakətini müalicə edə bilsək, digər dilləri eşidəcək, mədəniyyətlərin inkişafına və toplumun irəliləməsinə şahid ola biləcəyik. İranın çeşid çeşid mədəniyyətinin, öz mədəniyyətlərini ana dillərində öyrənmələrini və milli qəhrəmanlarını xatırlamalarını təmin edə biləcəyik. Hər şeydən önəmlisi, təməl insan haqları üçün mübarizə edən aktivistlərin işgəncə edilərək öldürülməsini önləyəcəyik.
Bütün bunlara gedən ilk addım, bu irqi ayrı-seçkilik sistemini dünyaya eşitdirməkdir. Birlikdə kiçik bir qığılcımı, irqçilik duvarlarının kərpiclərini yaxacaq olan şiddətli yanğınlara çevirə bilərik. Dr. Martın Luther Jing Jr'nin dediyi kimi: " Ən sonunda, düşmənlərimizin sözlərini deyil, dostlarımızın səssizliyini xatırlayacağıq". Bu səbəblə bütün dünyanı İran toplumuna yerləşmiş olan irqi ayrı-seçkilik problemini bildirməli və bunun sona çatması üçün çaba göstərməliyik.
Qaynaq: http://www.chudaferin.azeriblog.com/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder